Przyszła odwilż, jednak zima trwa. Jak co roku wiele osób zwraca się w tym czasie do ZDW w Katowicach o informacje na temat obowiązku odśnieżania chodników, szczególnie tych, które położone są w pasie drogowym dróg wojewódzkich.
W związku z tym informujemy, że kwestie dotyczące zimowego utrzymania chodników zostały uregulowane w ustawie z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236 poz. 2008, tekst jednolity, ze zm.).
Wyroki sądów
Omawianego tematu dotyczy również liczne orzecznictwo. W związku z powyższym należy stwierdzić, że tezy uzasadnień wyroków wskazują, że z treści art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wynika, iż uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości – przy czym za taki chodnik uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą dla ruchu pieszego, położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości – ciąży na właścicielu nieruchomości. Właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia chodnika, na którym jest dopuszczalny płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych. Z kolei art. 5 ust. 4 pkt 2 wyżej powołanej ustawy określa, że do obowiązków zarządu drogi należy pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości przyległych do drogi publicznej, a punkt 3 stanowi, że uprzątnięcie i pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników należy do obowiązków zarządu drogi, jeżeli zarząd drogi pobiera opłaty z tytułu postoju lub parkowania pojazdów samochodowych na takim chodniku.
Uprzątnięcie śniegu
Zważywszy na to, że art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach zwalnia, co do zasady, z obowiązku porządkowania chodnika właściciela czy zarządcę drogi i ciężar ten przerzuca na właściciela nieruchomości położonej wzdłuż chodnika, to należy stwierdzić, że odpowiedzialności za niedochowanie tego obowiązku nie może ponosić zarządca drogi. W przepisie tym bowiem nie chodzi o właściciela nieruchomości, na której znajduje się droga biegnąca wzdłuż chodnika ale o właściciela nieruchomości położonej bezpośrednio przy chodniku. Ponadto kierując się objaśnieniami wyrażeń ustawowych zawartych w ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 19 poz. 115, tekst jednolity, ze zm.), która określa, że zieleń przydrożna to roślinność umieszczona w pasie drogowym, mająca na celu w szczególności ochronę użytkowników drogi przed oślepianiem przez pojazdy nadjeżdżające z kierunku przeciwnego, ochronę drogi przed zawiewaniem i zaśnieżaniem, ochronę przyległego terenu przed nadmiernym hałasem, zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby uznać należy, że pasy zieleni znajdujące się po obu stronach chodnika stanowią integralną część pasa drogowego. Wskazywałoby na to również ustawowe wyjaśnienie określenia pas drogowy (art. 4 pkt 1 ustawy o drogach publicznych), zgodnie z którym pas drogowy to wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą.
Obowiązki właścicieli nieruchomości
Nałożenie obowiązku utrzymania przez właścicieli nieruchomości czystości i porządku na chodnikach, które z mocy ustawy o drogach publicznych stanowią część drogi publicznej, przeznaczoną do ruchu pieszego, wywołało liczne kontrowersje.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 5 listopada 1997 r. w sprawie K 22/97 stwierdził jednak, że przepis art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie jest sprzeczny z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że przepis art. 5 ust. 1 pkt 4 powołanej ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nakłada na właścicieli nieruchomości obowiązek oczyszczania ze śniegu i lodu oraz usuwania błota i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości. Przepis w swej treści jest wyrazem przyjętego od dawna poglądu, zgodnie z którym z prawa własności wynikają także określone obowiązki społeczne.
Trybunał Konstytucyjny uznał istnienie istotnego interesu społecznego w ustanowieniu regulacji służących utrzymywaniu czystości w gminach. Czystość i estetyka miejsca zamieszkania obywateli oraz jego otoczenia są elementem kultury społeczeństwa i jako takie zasługują na prawną ochronę.
Z szacunku dla prawa i tradycji
Wprowadzenie w drodze ustawy obowiązku utrzymywania czystości chodników przylegających do nieruchomości przez właścicieli tychże nieruchomości jest niezbędne dla zapewnienia właściwej ochrony interesu publicznego, który miał na względzie ustawodawca. Obowiązek nałożony na właścicieli nieruchomości wynika również z tradycji prawej istniejącej w polskim ustawodawstwie.
W uzasadnieniu do swego orzeczenia Trybunał nie odniósł się do zagadnienia czy właściciel ma sprzątać także chodnik położony wzdłuż jego nieruchomości, a oddzielony pasem trawnika, stanowiącego własność innego podmiotu. Takie zagadnienie nie wystąpiło także w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Zagadnienie to było natomiast przedmiotem rozważań Aleksandra Lipińskiego autora glosy do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1996 r. (OSP 1997, z.9, poz. 164). Wyraził on pogląd, że jeśli nieruchomość gruntowa będzie oddzielona od chodnika (stanowiącego część drogi) pasem gruntu nie będącym przedmiotem prawa własności właściciela tejże nieruchomości, to wówczas obowiązek oczyszczania takiego chodnika będzie spoczywał na właścicielu nieruchomości, która bezpośrednio przylega do chodnika.
Podobnie jest w Europie
Na marginesie powyższych rozważań należy zaznaczyć, że podobne rozwiązania (nakładające na właścicieli nieruchomości obowiązki w zakresie sprzątania części dróg i ulic przylegających do nieruchomości) obowiązują również w innych krajach Europy. Obowiązki te, traktowane jako element tradycji i kultury społecznej posiadają częstokroć o wiele szerszy zakres, aniżeli przepisy polskie, nakładając na właścicieli nieruchomości nie tylko obowiązek utrzymywania czystości chodnika.
Groźba kary
Niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że w kwestii uprzątnięcia błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, co do zasady, nie może być odpowiedzialny zarządca drogi – tego bowiem od takiej odpowiedzialności zwalnia wprost art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Odpowiedzialności za wykroczenie podlega tylko ten kto popełnia czyn społecznie szkodliwy zabroniony przez ustawę obowiązująca w czasie jego popełnienia pod groźba kary, a nadto wtedy, gdy można mu przypisać winę.
(W informacji wykorzystano tezy z uzasadnień wyroków K 22/97 z dnia 5 listopada 1997 r., II Ca 1302/06 z dnia 24 listopada 2006 r., sygn. akt: VI W 127/07 z dnia 5 marca 2007 r. oraz postanowienia Sądu Rejonowego w Starachowicach Sygn. akt II W 105/10 z dnia 26 stycznia 2010 r.)